Wiesz jak wygląda Szatan? No ba! Każdy wie! Szatan/diabeł/Lucyfer to wielki potężny człekopodobny stwór płci męskiej, z kopytami, rogami, ogonem, trzyma w dłoni trójząb, miewa kozią bródkę, skrzydła, długi spiczasty jęzor i potworne zębiska. Często jest czerwony, czasem czarny. Towarzyszą mu zastępy demonów a w tyłek chętnie całują usłużne czarownice. Nie ma co jednak z niego żartować, jest to postać przerażająca i na pewno nie chcemy jej spotykać, my, ludzie prawi.

No to zadam inne pytanie. A ile lat ma Szatan? Tyle samo ile świat? Jest stary jak sam Bóg? Jest stary jak myśl o nim? A czy opowieść o nim znajduje się w Biblii? Odpowiedź na to pytanie wydaje się nam równie oczywista – Biblia opowiada o Szatanie, każdy to przecież wie…

I właśnie w tym miejscu zaczyna się ciekawa przygoda. Szatan bowiem jest wytworem kultury ludowej, uosobieniem strachu prostego ludu, skutecznie zainicjowanym i mistrzowsko podsycanym przez stulecia, przez instytucję, której bardzo zależało na władzy. I nie ma nic wspólnego ani z pierwotną istotą myśli chrześcijańskiej, ani religii żydowskiej. Szatana wymyślił Kościół, na tyle późno, że nie może być tu mowy o przypadku…

Oczywiście Biblia mówi też o demonach, jak każda inna religia, nie istnieje w niej jednak upostaciowiona siła zła, przeciwstawiona dobremu Bogu i właściwie równa jego mocy. Jest to koncepcja przejęta z Zaratusztrianizmu i dołączona do nauk o Jezusie stosunkowo późno.

W Starym Testamencie istnieje kilka wzmianek o Szatanie, ale jak tłumaczy się jego imię jest on oskarżycielem i zwraca się raczej przeciwko ludziom aniżeli przeciwko Bogu. (hebr. שטן, satan – ‘przeciwnik’, ‘oskarżyciel’, ‘oszczerca’). Wąż, który kusił Ewę w Ogrodzie Edeńskim jest powszechnie utożsamiany z Szatanem, choć nie ma o tym informacji w „Słowie Bożym”. Szatan pojawia się na przykład jako anioł w księdze Hioba, gdzie za zgodą Boga (sic!) poddaje Hioba próbie, zsyłając na niego choroby i nieszczęścia. Nie jest on jednak demonem ani złym aniołem i nie mieszka w piekle. Wówczas w ogóle nie istniało podobne do współczesnego wyobrażenie piekła.

źródło: Wikipedia

Nowy Testament prawdopodobnie spisano w drugiej połowie I wieku n.e. na terenach Cesarstwa Rzymskiego. Nienawidzono wówczas Rzymian, którzy masowo mordowali Chrześcijan. W Księdze Objawienia istnieje tajemnicze imię Szatana – 666. Historycy jednak uważają, że są to zsumowane wartości numeryczne aramejskich liter, składających się na zwrot Cesarz Neron. Kiedy dodamy do tego bardzo jeszcze wówczas silny kult greckiego boga Hadesa, który panuje nad podziemną krainą umarłych, na myśl biblijną stopniowo nakładają się wierzenia i okoliczności życia współczesnych Jezusowi. Wg Księgi Objawienia Bóg strącił Szatana do czeluści, gdzie zostanie tysiąc lat. Zatem wizerunek Szatana w Nowym Testamencie ulega zmianie w stosunku do wizji starotestamentowych, choć nadal nie ma rogów, kopyt ani ogona. To wyobrażenie powstaje kilka wieków po narodzinach Chrystusa.

W IV wieku n.e. rzymski cesarz Konstantym Wielki przyjmując chrześcijaństwo, wykorzystuje już koncepcję Szatana, by utrzymać władzę. Szatan pomaga mu walczyć z herezją. A heretycy to przecież między innymi poganie, kultywujący pogańskie obrzędy. Według Encyklopedii PWN: herezja, kacerstwo – poglądy rel. uznane za sprzeczne z oficjalnie głoszoną przez Kościół doktryną (dogmatami). Jak na ironię termin ten pochodzi z greckiego słowa oznaczającego ‘wolny wybór’ [łac. haeresis < gr. haíresis ‘wybór’].

W stworzeniu obowiązującego przez wieki wizerunku Szatana okazał się również bardzo pomocny wielki myśliciel chrześcijański, św. Augustyn [354 -430]. Wykazywał on, że starzy pogańscy bogowie to demony. Inkuby – demony męskie ukazują się w nocy kobietom, by je uwodzić, natomiast świątobliwych mężczyzn nawiedzają demony żeńskie – sukuby, również nakłaniające do grzechu. I tu przechodzimy do sedna, najistotniejsza jest bowiem kwestia seksualności.

Wierzenia pogańskie w początkach chrześcijaństwa na terenach europejskich miały się jeszcze całkiem nieźle. Wierzenia dotyczącej rodzącej ziemi matki i jej towarzysza z rogami to obrazy odwołujące się bezpośrednio seksualności, do prokreacji. Kościół natomiast forsuje podział na ciało i duszę człowieka, uznając potrzeby fizyczne za pochodzące od Szatana. Żeby jednak naprawdę wprowadzić monoteizm rogaty bóg – Pan czy Faun, stopniowo stać się musi diabłem. I tak: kopyta pochodzą od właśnie boga Pana, rogi od Pana ale też od boga burzy Baala, trójząb od rzymskiego boga Neptuna, rozwidlony ogon od egipskiego boga Seta i tak dalej…

Czy powołanie do życia straszliwego Szatana opłaciło się Kościołowi? Przyglądając się kolejnym wiekom historii chrześcijaństwa nie możemy mieć co do tego wątpliwości. Strach zawsze wzmacnia władzę, a mając tak potężnego sprzymierzeńca, Kościół mógł pozwolić sobie naprawdę na wiele. W chwili, gdy naturę ogłoszono grzeszną, a posiadane ciało czymś wstydliwym, Szatan ogarnął nie tylko medycynę i magię ludową, która dotyczyła przecież fizycznego życia, ale także miłość cielesną i rodzenie dzieci. Dzięki temu Szatan uzyskał dostęp do wszystkich aspektów wiedzy naturalnej. I nie mogę się oprzeć wrażeniu, że dzielnie dzierży ją po dziś dzień…

Przeczytaj również: Star Wars, czyli gwiezdne wojny w wydaniu anielskim

Dorota Bielska (www.czarownice.com)

Źródła:
Alfonso M. di Nola Diabeł, Wydawnictwo UNIVERSITAS, 2000.
Michał Rożek Diabeł w kulturze polskiej, Wydawnictwo PWN, 1993.

Grafika:
www.wallpaperskid.com
Archiwum Ikonografii Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”  www.biblioteka.teatrnn.pl

Podziel się wiedzą: