Nasz sposób myślenia o duszy często przypomina wspinaczkę na wysoką górę. Dokonujemy nadludzkiego wyczynu, po to oczywiście, by móc z jej szczytu coś zobaczyć. Przez cały czas naszej wędrówki musimy przedzierać się przez gąszcze znaczeń, różne teorie religijne i filozoficzne, a także przez niekonwencjonalne, nowatorskie hipotezy, jakie formułują współcześni uczeni. Zadajemy sobie pytania. Jeżeli byłbym tylko ciałem i niczym więcej, to skąd to upodobanie w tym, co wyższe i nieskończone? Skąd tęsknota za byciem kimś więcej?
Pojęcie duszy obarczone jest ogromem wieloznaczności m.in. dlatego, że samych siebie doświadczamy wielowątkowo i bardzo przestrzennie. Spoglądając na siebie od strony zewnętrznej postrzegamy siebie jako ciało. Zaś od środka w aktach samoświadomości doświadczamy samych siebie jako duszę i ducha.
Może cię również zainteresować artykuł: Dusza to żarówka, którą rozświetla Duch… o różnicach między Duchem a Duszą
Źródło: pixabay.com
Dusza w refleksji filozofów greckich
Wprowadzenie pojęcia duszy (psyche) przypisywane jest Sokratesowi. U filozofów przedsokratejskich psyche oznaczało tchnienie i kojarzone było z inteligencją.
Według Sokratesa to dusza jest właściwym „ja” człowieka. Odróżnia go bowiem od świata zwierząt. Mówi on, że każda osoba jest wyposażona w indywidualną duszę, która jest siedzibą cnót. Na piedestał wynosił istotę człowieka i jego wyższe dobro. Dobra materialne były znacznie mniej istotne. Problematykę rozpoczętą przez Sokratesa kontynuował Platon oraz Arystoteles.
Platon, posiłkując się mądrością Sokratesa, uważał duszę za esencję osoby, która decydowała o jego zachowaniu. Twierdził on również, że „człowiek jest to dusza uwięziona w ciele” i w jej skład wchodzą trzy części:
- rozsądek (logos,czyli umysł),
- pożądliwość (pasja),
- popędliwość (pathosczyli emocje).
Rozsądek można przyrównać do woźnicy rydwanu powożącego końmi pożądania i emocji. Pożądliwość ciągnie człowieka w kierunku zaspokajania podstawowych potrzeb cielesnych (gdy rządzi całkowicie, przekształca się w hedonizm). Z drugiej zaś strony popędliwość pcha nas ku wzniosłym postawom. Jednak gdy przejmie władanie, wiedzie do dumy.
Arystoteles kontynuując myśl Platona definiował duszę jako esencję danego bytu, ale nie zgadzał się z tym, że istnieje ona niezależnie. Jako że dusza, według niego jest aktywnością ciała, nie może więc być nieśmiertelna (tzn. nie może istnieć po śmierci ciała, oddzielnie od niego). Bardziej precyzyjnie, dusza jest „pierwotną aktywnością” żywego ciała, która posiadła zdolność rozumienia świata zewnętrznego i świadomość samej siebie. Jako najdoskonalsza jest też najbliższa połączenia się z Bogiem.
Arystoteles wyróżniał trzy części duszy, odpowiadające różnym poziomom organizującym życie człowieka:
- dusza wegetatywna, którawiąże się z odżywianiem, wzrostem i rozmnażaniem;
- dusza zmysłowa,czyni zdolnym do postrzegania zmysłowego i poruszania się;
- dusza rozumna, która umożliwia myślenie (dzieli się na: rozum bierny oraz rozum czynny, który, nie będąc powiązany z ciałem, jest jako jedyny nieśmiertelny).
Inne koncepcje duszy
Wielu Greków nie wierzyło w niematerialną duszę. Epikurejczycy mówili, że dusza składa się z atomów. Stoicy zaś uważali, że wszystko jest materialne, a dusza jest oddechem przenikającym ciało, stworzonym z najsubtelniejszej materii eterycznej.
Pitagorejczycy uznawali, że cały Wszechświat posiada duszę, będącą harmonią, a jej esencja posiada doskonałe proporcje matematyczne. Indywidualne dusze z kolei były częścią tej duszy Wszechświata.
Lukrecjusz (rzymski filozof) dzielił duszę na biologiczną (anima), mieszczącą się w sercu duszy subtelnej (animus) i będącej centrum zdolności poznawczych i emocji. Echo tej koncepcji odbija się w psychoanalizie Junga.
Tomasz z Akwinu według myśli chrześcijańskiej, w „Summie Teologii” uznał, że przejawem duszy jest wzrost roślin i ruch zwierząt. Ma ona zatem wszystko, co żywe i tak rośliny mają duszę wegetatywną, zwierzęta duszę zmysłową, a ludzie duszę rozumną.
Nowy początek pojmowaniu duszy ludzkiej dał Kartezjusz. Według niego człowiek jest duszą „anielską”, czyli istotą, która przypadkowo tylko i bez żadnych powiązań zamieszkuje ciało.
Zapraszamy do naszego sklepu, w którym znajdziecie wiele artefaktów wspierających rozwój i dobrą energię, jak: biżuterię i talizmany wysokowibracyjne, minerały, kadzidła, świece, olejki, orgonity i wiele więcej…
Istnienie i rola duszy w psychologii
Zagadnienie to było traktowane i definiowane na wiele sposobów od początku istnienia psychologii jako odrębnej dziedziny naukowej (XIX w.). W wyniku badań nad funkcjonowaniem mózgu odrzucano myślenie o duszy jako o odrębnym bycie. Psychologowie behawioralni odrzucali całkowicie jej istnienie uznając je za bezużyteczne. Psychologia głębi zaś używa tego terminu funkcjonalnie (np. Zygmunt Freud). W psychologii humanistycznej chętniej używa się terminu osobowość, określając tak duchowy podmiot zdolny do poznania i odniesienia do wartości.
Na sam koniec rozważań o duszy przytoczę jeszcze cytat św. Augustyna.
„Adekwatnego myślenia i mówienia już nie tylko o duszy i duchu w nas, ale w ogóle o człowieku w całości jego bytu, musimy szukać i uczyć się na nowo. Człowiek to nie tylko dusza, nie tylko duch ani tym bardziej nie tylko ciało. Człowiek to przede wszystkim ja osobowe w całości swego bytu. Taki jest człowiek tak z natury swej jest ukonstytuowany, że w swej jednolitej całości bytowej jest cielesno-psychiczno-duchowy. Nie ma innego człowieka. Zatem musimy dociekliwie pytać o sens bycia tej całości, o to, co w tej całości pierwotne i konstytutywne, a więc o samo człowieczeństwo w człowieku. O ideę człowieka w ogólności. A przede wszystkim o to, co naprawdę znaczy, że człowiek w całości swego bytu jest osobą? Bycie osobą nie jest bowiem jakimśdodatkiem do ciała czy do duszy, który narósł na jego zwierzęcości. W czym ontyczny związek bycia osobą z ciałem, duszą i duchem ma swoją podstawę. To zgłębianie natury człowieka nigdy sie nie skończy. Cała nasza wielkość w tym, że pytamy siebie o to, kim jesteśmy. Bo ciągle: Kim jest człowiek, tego nie wie nawet on sam.”
Może cię również zainteresować artykuł: Dusza to mięsień jak każdy inny – przećwicz ją i wzmocnij!
Magdalena Głowacka
Źródła:
„ Problem duszy dzisiaj”, Antoni Siemianowski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Teologiczny Zakład Filozofii Chrześcijańskiej
„Dusza w dziejach myśli Europejskiej”, Leszek Jańczuk
pl.wikipedia.org/wiki/Dusza_(filozofia)
